I WOJNA ŚWIATOWA 1914–18
Do 1939 zw. wielką wojną 1914–18, zbrojny konflikt świat.; jej 
ośr. znajdował się w Europie, wynikła ze splotu antagonizmów między mocarstwami, 
rywalizacji o hegemonię w Europie, wpływy na Bałkanach, podział świata kolonialnego 
i rynków zbytu, a także dążenia do rewizji granic ustalonych w wyniku konfliktów eur. XIX w. 
Do wojny stanęły 2 bloki — z jednej strony państwa centr.: Niemcy, Austro-Węgry, Bułgaria i imperium osmańskie (Turcja), z drugiej ententa: Francja, Rosja, W. Brytania, Serbia z 
Czarnogórą oraz po niem. agresji Belgia.
Siły i plany. Państwa te przygotowywały się do starcia zbrojnego od dłuższego czasu i 
wystawiły masowe armie. W wyniku mobilizacji z 3,7 mln żołnierzy czasu pokoju (1,2 mln 
państwa centr., 2,45 mln ententa) armie te powiększyły się do ok. 15,6 mln (6,3 mln państwa centr., 9,3 mln ententa), z tego 8,4 mln w armii czynnej (3,5 mln państwa centr., 4,9 mln 
ententa). W armiach państw zaborczych służyło ponad 500 tys. Polaków. Walczyła też pol. formacja Legiony Polskie. Sztaby generalne walczących państw były nastawione na 
krótkotrwały konflikt zbrojny. Plan niem. przewidywał skierowanie gł. wysiłku przeciwko 
Francji, którą uderzeniem przez neutralną Belgię zamierzano pobić w ciągu kilku tygodni, 
by później uderzyć na Rosję. Austro-Węgry planowały pokonanie częścią sił Serbów oraz ofensywę na froncie ros.; po stronie ententy Francuzi przygotowali uderzenie w Lotaryngii z 
minim. osłoną od strony Belgii, która planowała samodzielną walkę na wsch. od Brukseli. Rosjanie gł. wysiłek skierowali przeciwko Austro-Węgrom (Galicja), ale dużą częścią sił, 
zgodnie z umową z Francją, uderzyli na Prusy Wsch.; Serbowie i Czarnogórcy zamierzali 
rozwinąć swe wojska na pograniczu z Austro-Węgrami. 



II WOJNA ŚWIATOWA 1939–45 
Konflikt między grupą demokr. państw Europy zach., do 
których później przyłączyły się USA i ZSRR, występujące w obronie własnych pozycji w 
Europie i na świecie, a państwami faszyst. (oraz ich sojusznikami), zmierzającymi do 
zdobycia hegemonii w świecie; konflikt w warunkach wielkiego skoku nauk.-techn., który doprowadził do rozwarstwienia sił zbrojnych na nowocz. armie (gł. niem.) wyposażone w najnowsze typy uzbrojenia i tradycyjne armie przede wszystkim państw średnich i małych. W okresie narastania konfliktu wojennego wystąpiły sprzeczności społ., które znalazły wyraz w ukształtowaniu się ruchów faszyst., odwołujących się do wzorów niem. lub wł., oraz ruchu komunist. podporządkowanego ZSRR. Wybuch wojny świat. poprzedziły wojny lokalne: hiszpańska wojna domowa 1936–39 (zakończyła się zwycięstwem frankistów wspieranych 
przez Włochy i Niemcy) oraz trwająca od 1937 wojna chiń.-jap., która z czasem stała się 
częścią konfliktu świat. (pod okupacją jap. znalazła się wsch., nadbrzeżna część Chin, 
pozostałą część kontrolował Kuomintang, wspierany przez ZSRR i państwa zach.); doszło 
też do — przerwanego przez wybuch wojny w Europie — lokalnego konfliktu sowiecko-jap. 
na pograniczu Mandżurii (marionetkowe cesarstwo pod protektoratem Japonii) i Mongolii (marionetkowa republika pod protektoratem ZSRR).